بررسی تحولات جزیره قشم از تشکیل حکومت صفویه تا پایان حکومت پهلوی

با ورود استعمارگران اروپایی به عرصه ی مناسبات و رقابت های سیاسی و تجاری خلیج فارس، تحولات جدیدی در این منطقه رقم خورد و به تبع آن جزایر و بنادر ایران را نیز تحت تاثیر خود قرار داد؛ از جمله ی این جزایر، هرموز و قشم بودند که با آغاز دوره ی صفویه به طور جدی درگیر منازعات سیاسی و تجاری اروپائیان گشتند. از آنجائی که این جزایر در جهت تحقق کامل حاکمیت پرتغال بر خلیج فارس و هندوستان از اهمیت ویژه ای برخوردار بود، به تصرف و ایجاد پایگاه در جزایر مذکور اقدام ورزیدند؛ تا این که در زمان شاه عباس اول، حاکمیت و تفوق پرتغال پایان یافت و انگلستان جای پای خود را در منطقه مستحکم کرد. اگرچه در دوره ی افشاریه و زندیه، جزیره ی قشم به لحاظ سیاسی تحولات خیلی مهمی را پشت سر نگذاشت، اما با آغاز دوره ی قاجاریه و با توجه به اهمیت هندوستان و قلع و قمع دزدان دریایی و برقراری امنیت در خلیج فارس، باسعیدو واقع در شمال غربی جزیره ی قشم جهت ایجاد پایگاه ی نظامی مورد توجه ی انگلستان قرار گرفت، چنان که این امر، مناقشات جدی را در روابط ایران و انگلیس به وجود آورد. با آغاز سلسله ی پهلوی، ایران سیاست فعالی در قبال خلیج فارس و مسائل آن در پیش گرفت؛ هدف اصلی اعمال این سیاست، تجدید کامل حاکمیت سیاسی و اقتصادی ایران بر آبراه مهم تنگه ی هرموز و جزایر خلیج فارس بود. در راستای این هدف، مسئله ی باسعیدو بر روابط ایران و انگلیس سایه انداخت و در نهایت با شکایت ایران به دادگاه بین المللی لاهه، یک بار دیگر حاکمیت ایران بر جزیره ی قشم، هنگام و سایر جزایر و بنادر تحقق یافت؛ با این وجود انگلستان پایگاه ی دریایی خود را به بحرین منتقل کرد و موقعیت خود را بر این جزیره تثبیت نمود، که در نهایت به استقلال بحرین انجامید. اگرچه جزیره ی قشم به لحاظ سیاسی، تحولات مهمی را پشت سر گذاشته است، اما به لحاظ تجاری و اقتصادی، این جزیره در ابتدا تحت تاثیر بندر سیراف و سپس جزایر کیش و هرموز قرار داشت و هیچ وقت به شکوفایی جزایر مذکر نرسید. با این حال تحولات اجتماعی و فرهنگی مهمی را به تبع تحولات سیاسی و اقتصادی پشت سر گذاشته، که قابل بررسی می باشد. بدین روی بررسی تحولات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جزیره ی قشم از تشکیل حکومت صفویه تا پایان حکومت پهلوی(1357ه.ش- 907ه.ق) از اهمیت وی‍‍ژه ای برخوردار است. این رساله با چنین رویکردی و با روش توصیفی و تحلیلی بر پایه ی منابع کتابخانه ای و آرشیوی به بررسی موضوع می پردازد. این رساله پس از بررسی کلیات و ویژگی های جغرافیایی، به تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی جزیره ی قشم می-پردازد. واژگان کلیدی: خلیج فارس، جزیره ی قشم، باسعیدو، ایران، انگلیس.